Takty oraz tempo

Przykładowy zapis nut na 5 lini

Każdy utwór muzyczny podzielony jest na takty oddzielone kreskami taktowymi. Koniec utworu oznaczamy znakiem || . Czasem na początku utworu występuje takt niepełny ( jedna, dwie nuty ). Nazywamy je przedtaktem lub odbitką.

Rytm utworu określony jest przez metrum. Mówi ono ile danych jednostek długości tworzy jeden takt.
W takcie występują części mocne i słabe. W takcie całym, części mocne to pierwsza i trzecia ćwierćnuta.

1 2 3 4 , druga z nich zostanie mimowolnie zaakcentowana. Zjawisko polegające na akcentowaniu części słabych taktu nazywa się synkopą. Kropka postawiona za nutą lub pauzą  zwiększa czas jej trwania o połowę. Kilka nut o tej samej wysokości, połączonych łukiem, gramy jak jedną nutę, o czasie trwania połącznych nut.

Jeżeli nad lub pod nutą ( pauzą ) znajduje się znaczek fermata - to nuta ( pauza ) powinna trwać dłużej niż wynika z zapisu, o wartość zależną od naszej inwencji. Trzy powiązane ze sobą nuty (oznaczone cyfrą 3 ) nazywamy triolą. Triola z ósemek trwa tyle co ćwierćnuta. Rzadziej spotyka się kwintole lub sekstole.'

Napis na końcu utworu "d. c. al fine" ( da capo al fine ) - należy zacząć jeszcze raz od początku i grać do miejsca oznaczonego napisem "Fine".

Przy utworach, podane jest też zazwyczaj tempo. Określa ono jak szybko wykonywać utwór . Klasyczne (włoskojęzyczne) oznaczenia tempa są następujące :

• largo - szeroko
• adagio - poważnie
• lento - powoli
• andante - wolno
• andantino - szybciej niż andante
• moderato - umiarkowanie
• allegro - wesoło
• allegretto - wolniej niż allegro
• presto - szybko
• vivo - żywo
• vivace - bardzo żywo

Stosuje się również polskojęzyczne oznaczenia tempa.
Dla większej precyzji, niekiedy podaje się czas trwania utworu lub ilość ćwierćnut zagranych w ciągu minuty. Przykładowo tempo d = 120 oznacza, że przez jedną minutę należy zagrać 120 ćwirećnut ( dla metrum 4/4 będzie to 30 taktów, dla 3/4 - 40).

Dla utrzymania równego tempa podczas gry używa się metronomu ( mechanicznego lub elektronicznego ), który wystukuje początki taktów z określoną szybkością.

Tabulatura

Tabulatura - jest sposobem zapisu dźwięków dotyczącym wyłącznie gitary. Sześć linii odpowiada sześciu strunom gitary : linia najwyższa strunie "El", najniższa - "E6". Liczby zapisane na strunach oznaczają na którym progu należy nacisnąć daną strunę, "c" lub "o" oznacza, że należy uderzyć strunę nie skróconą ( pustą ). Należy pamiętać, że na gitarze ten sam dźwięk można wydobyć w różnych miejscach. Przykładowo gamę C-dur można zapisać i zagrać na kilka sposobów :


Zaletą tabulatury jest to, że nie trzeba szukać, w którym miejscu na gryfie znajduje się dany dźwięk. Wadą natomiast, że nie można dokładnie określić długości trwania dźwięków. Często tabulaturę uzupełnia się zapisem nutowym lub pod spodem podaje się wartości rytmiczne dźwięków ( pierwsza z gam jest grana ćwierćnutami, druga i trzecia ósemkami).

Przy nutach (tabulaturze) spotyka się również informacje, którym palcem przycisnąć lub uderzyć strunę. Ułatwia to grę, zwłaszcza początkującym.

W muzyce hiszpańskiej (flamenco), do oznaczenia palców prawej ręki używa się pierwszych liter ich nazw łacińskich : a - serdeczny (anularius), m - środkowy (medius), i - wskazujący (index), p - kciuk (pollex).

Jak zapisać dzwięki

Nuty - są najlepszym ze zanych sposobem zapisu melodii. Określają one czas trwania dźwięku, a zapisane na pięciolinii opisują jego wysokość. Nuty zapisujemy na pięciu liniach ( licząc od dołu ) i w czterech polach między liniami ( licząc od dołu ). Jeżeli dźwięk nie mieści się w pięciolinii używamy linii dodanych dolnych lub górnych.
O tym, jaki dźwięk jest na danej linii, decyduje klucz, umieszczony na początku pięciolinii. Najpopularniejszy jest klucz wiolinowy, zwany też kluczem "g" ( początek rysowania - (q - przypomina literę "G" ). Rysowanie tego klucza zaczynamy od drugiej linii - na której dźwięk nazwano więc g . Na kolejnych, wyższych i niższych miejscach, rozmieszczone są dźwięki gamy C-dur .


Dźwięki wyższe o półton (z końcówką "-is") oznacza się krzyżykiem (#) postawionym przed nutą ; dźwięki niższe ( "-es"), - bemolem ( b ). Znak taki obowiązuje dla danej linii, lub pola, do końca taktu, albo do wystąpienia znaku kasownika (    ).
Znaki ( # , b ) napisane przy kluczu obowiązują we wszystkich oktawach i w całym utworze. Po ilości znaków przy kluczu można rozpoznać tonację utworu ( patrz rozdz 1.2 ). Na przykład, gamę D-dur zapisuje się następująco :

Aby dźwięki gitary mieściły się w granicach klucza wiolinowego, zapisuje się je o oktawę wyżej niż ich faktyczne brzmienie. Gitara transponuje zatem o oktawę, czyli osiem stopni gamy, w dół. Zaznacza się to pisząc pod kluczem cyfrę 8 . Dźwięki strun gitary notujemy więc następująco:

Rzadziej spotyka się klucz basowy, zwany też "f. Na czwartej linii ( między kropkami) znajduje się dźwięk F . Używamy go między innymi dla gitary basowej, która także transponuje o oktawę w dół. Dźwięki jej strun zapisujemy więc tak:

Gamy

W utworach muzycznych używamy z reguły dźwięków z pewnej grupy zwanej gamą. Gamę tą nazywamy tonacją utworu. Znając tonację utworu można określić jakie dźwięki mogą w nim występować.
W muzyce europejskiej do XVI wieku w utworach muzycznych obowiązują prawa harmonii polegające na stosowaniu gamy durowej i trzech gam molowych. Gamy mogą zaczynać się od dowolnego dźwięku przyjmując jego nazwę. Obejmują one dźwięki we wszystkich oktawach. W jednej oktawie jest to siedem dźwięków zwanych stopniami gamy.
W gamie durowej ( majorowej , wesołej ), dźwięki są najczęściej oddalone o cały ton, tylko między trzecim i czwartym oraz siódmym i ósmym stopniem występują półtony. Półtony pomiędzy dźwiękami oznaczyłem znakiem: Podstawową gamą durową jest gama C-dur. W jej skład wchodzą dźwięki:
c d ej g a h_c ( nazywane także: do, re, mi, fa, sol, la, si, do ).
Spróbuj odszukać jakie dźwięki wchodzą w skład np. gamy G-dur, F-dur, czy Des-dur. Dla przykładu gama D-dur, to dźwięki: d e fis_g a h cisd.
Gama molowa ( minorowa , smutna ) ma jeden półton między drugim i trzecim dźwiękiem. Położenie drugiego jest różne w zależności od rodzaju gamy. Istnieją trzy rodzaje gam molowych. Przedstawię je, używając podstawowej tonacji molowej, a-moll:
- naturalna :
a h_c d ej g a
- harmoniczna ( podwyższamy siódy stopień):
a h_c d ej gis_a
- melodyczna (przy graniu w górę podwyższamy szósty i siódmy stopień):
a h_c d e fis gis_a
( w dół obniżamy je z powrotem - tak jak naturalna ):
a g f_e d cji a
Jak widać, gamy C-dur i a-mol ( naturalna ) składają się z tych samych dźwięków.
Dla każdej gamy durowej istnieje gama molowa, zbudowana z tych samych dźwięków. Gama ta rozpoczyna się od szóstego dźwięku gamy durowej. Na przykład dla G-dur - e-moll:
G-dur   : g a h_c d e fis_g e-moll : e fis_g a h_c d e
dla A-dur - fis-moll:
A-dur     : a h cis_d e fis gis_a fis-moll : fis gis_a h cis_d e fis
Analogicznie jeżeli mamy daną gamę molową, pokrewną jej gamę durową budujemy od trzeciego stopnia. Przykładowo dla d-moll jest to F-dur:
d-moll : d ej g aj c d F-dur   : f g a_b c d e_f
Znając więc dźwięki utworu można określić jego tonację ( z rozdz. 4.7 dowiesz się, że ułatwia to dopasowanie akompaniamentu do utworu ).
Tonację można też rozpoznać po dźwięku rozpoczynjącym lub kończącym utwór. Jest to najczęściej pierwszy dźwięk danej gamy, zwany też toniką. Dotyczy to także fragmentów utworu nazwanych tematami, motywami lub frazami.
Występujące po sobie : pierwszy, trzeci i piąty dźwięk gamy (durowej lub molowej) nazywamy pasażem. Przykładowe pasaże :
C-dur : c, e, g a-moll : a, c, e F-dur : f, a, c f-moll   : f, as, c
Gamę, w której wszystkie dźwięki oddalone są od siebie o półton (dwanaście dźwięków w jednej oktawie) nazywamy chromatyczną, lub schromatyzowaną.
Dźwięki nie należące do gamy C-dur/a-moll, posiadają dwie nazwy. Jedną grupę nazw otrzymujemy jeżeli dźwięki obniżymy o pół tonu. Do nazw obniżanych dźwięków dodaje się końcówkę "-es". Na przykład, dźwięk niższy o pół tonu od d, to des. Wyjątkowo, obniżone o półton h nazywa się b. Drugą grupę nazw otrzymujemy podwyższając dźwięki o półton. Nazwy te mają końcówki "-is". Na przykład od c pochodzi cis, od d - dis.
W jednej tonacji nie mogą występować dźwięki podwyższone i obniżone jednocześnie. Po ilości dźwięków obniżonych lub podwyższonych można określić tonację utworu.
Dźwięki podwyższone występują w następujących gamach :
Gama : Podwyższone dźwięki:
G-dur, e-moll Jis
D-dur, h-moll -fis, cis
A-dur, fis-moll -fis, cis, gis
E-dur, cis-moll -fis, cis, gis, dis
H-dur, gis-moll -fis, cis, gis, dis, ais
Fis-dur, dis-moll - fis, cis, gis, dis, ais, eis

Wysokości dzwięków

Przy podniesieniu wysokości dowolnego dźwięku o dwanaście półtonów, jego częstotliwość zwiększa się dwukrotnie. Odległość tą nazywamy oktawą.
Kolejne dwanaście dźwięków ( z obrębu jednej oktawy) nazwano :
c, cis/des, d, dis/es, e, f, fis/ges, g gis/as, a, ais/b, h, cl
Dlaczego niektóre z dźwięków mają dwie nazwy, dowiesz się z następnego punktu.
Aby odróżnić dźwięki z różnych oktaw, przy ich nazwach dopisuje się cyfry określające oktawę. Dźwięki wyższe oznacza się małymi literami a niższe dużymi. Kolejne dźwięki ( od najniżego do najwyższego ) oznacza się następująco :

C2, Cis2, D2,     H2, Cl, Cisi, Dl,     HI, C, Cis, D,H, c, cis, d,     h, cl, cisi, dl,     hl, c2, cis2, d2,h2, c3, cis3, d3,     h3, c4, cis4, ....

Od 1939 roku ( Konwencja Londyńska ) częstotliwość dźwięków jest ściśle określona. Wzorcem jest dźwięk al o częstotliwości 440 Hz.
Dźwięki słyszane przez człowieka nie przekraczają granicy 16 Hz (C2) -20 000 Hz (es7).
Różnicę w wysokościach dwóch dźwięków nazywamy interwałem. Jeżeli dwa dźwięki współbrzmią zgodnie, interwał nazywamy konsonansem. Jeżeli niezgodnie - dysonansem. Mamy następujące interwały:
pryma     .-czysta - ten sam dźwięk - konsonans
sekunda   : mała - 1 półton - dysonans
wielka - 2 półtony -dysonans
tercja     : mała - 3 półtony -konsonans
wielka - 4 półtony -konsonans
kwarta    : zmniejsz. - 4 półtony -konsonans
czysta - 5 półtonów - konsonans
zwiększona - 6 półtonów - dysonans
kwinta    : zmniejsz. - 6 półtonów -dysonans
czysta - 7 półtonów - konsonans
zwiększona - 8 półtonów - konsonans
seksta     : mała - 8 półtonów - konsonans
wielka - 9 półtonów - konsonans
- septyma  : mała -   10 półtonów     - dysonans
   wielka       -   11 półtonów     - dysonans
- oktawa : czysta - 12 półtonów - konsonans oraz:
- nona -    oktawa + sekunda
- decyma -    oktawa + tercja
- undecyma     -    oktawa + kwarta
- duodecyma    -    oktawa + kwinta
- tercdecyma    -    oktawa + seksta

Przykładowe interwały:
- pryma czysta : c-c
- sekunda wielka : c-d
- tercja mała : c - e
- kwarta czysta : c -f
- kwinta czysta : c - g
- seksta wielka : c - a
- septyma wielka : c - h
- oktawa czysta : c - cl

O dzwiękach

Zanim rozpoczniesz naukę gry na gitarze zapoznaj się z podstawowymi wiadomościami o dźwiękach.
Zjawiska głosowe dzielimy na cztery grupy :
- Ton - posiada określoną wysokość (częstotliwość) i głośność (intensywność). Jego wykresem jest sinusoida.
- Dźwięk - składa się z szeregu tonów, zwanych tonami harmonicznymi lub alikwotami, których częstotliwość, jest wielokrotnością tonu podstawowego (najniższego).
- Wieloton - składa się z grupy tonów, których częstotliwości nie są od siebie uzależnione.
- Szum - składa się z nieskończonej ilości tonów o zbliżonych częstotliwościach.
Jeżeli nałożą się dwa tony o częstotliwościach fl i f2 nieznacznie się różniących, to otrzymamy dźwięk o częstotliwości równej średniej z fl i f2. Jego intensywność będzie zmieniać się okresowo od zera do sumy intensywności tonów składowych, z częstotliwością równą różnicy fl i £2. Zjawisko to nazywamy dudnieniem.

W muzyce, za najmniejszą różnicę w \vysokości dźwięków przyjęto półton. Ćwierćtony występują sporadycznie : w naukowych pracach teoretyków muzyki, lub we wschodniej ( np: tureckiej) muzyce ludowej.