Rodzaje giatr

Gitara akustyczna. Zwróć uwagę na metalowe struny.

Gitara klasyczna - służy do wykonywania muzyki poważnaj (klasycznej). Dźwięk gitary jest łagodny, pełny, czasem basowy. Przeznaczone są do niej struny nylonowe - trzpienie kluczy ( czyli kołeczki, na które nawijamy struny ) są plastikowe. Niektórzy jednak używają strun metalowych, ponieważ ich dźwięk jest ostrzejszy.
Gitara akustyczna - służy do gry akordowej - do akompaniamentu. Jest popularnym instrumentem w muzyce pop, folk, country a także wśród amatorów ( na wyjazdach i przy ogniskach ).
Węższa niż u gitary klasycznej szyjka ułatwia chwytanie akordów, a większe pudło rezonansowe daje głośniejszy dźwięk. Ma struny metalowe. Kołeczki są metalowe (struny metalowe nie ślizgają się w nich) i mają mniejszą średnicę, co umożliwia silniejsze i bardziej precyzyjne naciągnięcie struny. Z powodu metalowych strun szyjka często wzmocniona jest metalowym prętem, a podstawek ustawiony jest lekko ukośnie. Czasem przy siodełku znajduje się próg zerowy na którym opierają się struny. Spotyka się też gitary akustyczne ze strunami nylonowymi, ponieważ łatwiej się je przyciska ( są mniej naciągnięte ).
Hollow body - jest to odmiana gitary akustycznej, zwana także "gibsonką". Boki gitary są niższe, a spód i płyta wierzchnia wypukłe. Zamiast otworu rezonansowego występują dwa wycięcia po bokach. Strunnik zaczepiony jest u dołu pudła rezonansowego. Czasami w pudle, pod chwytnią, występuje wcięcie ułatwiające grę na wyższych progach.

Hawajka

Gitara hawajska - ludowy instrument Wysp Hawajskich. Pochodzi ona od gitary klasycznej. Ma większe pudło, szyjkę dłuższą i bez progów, wyższe siodełko i metalowe struny o stroju : E, A, e, a, cisi, el . Do gry, instrument kładzie się na kolanach lub odpowiednim stoliku. Dźwięk wydobywa się specjalnymi pierścieniami ( piórkami) nałożonymi na palce prawej ręki, a struny skraca się metalową poprzeczką ( tzw. kowadełko lub capotasto ) trzymaną w lewej ręce.
Gitara akustyczno-elektryczna (elektroakustyczna) - jest to gitara naczęściej typu hollow body wyposażona w przystawki elektromagnetyczne. Barwa dźwięku zależy od właściwości rezonansowych pudła i elektrycznego przetworzenia.
Gitara elektryczna - W gitarze tej drganie strun metalowych w polu magnetycznym przetwornika, indukuje w nim prąd o takiej samej częstotliwości co drgającej struny. Otrzymany sygnał elektryczny można znacznie wzmocnić i przetwarzać elektronicznie np. zmieniać barwę dźwięku ( czyli wyciszać lub eksponować pewne tony harmoniczne ), dodać pogłos, wibrację itp. Daje to gitarzyście olbrzymie możliwości.
Nie mają one pudła rezonansowego, tylko pełny korpus (solid body), którego kształt nie wpływa na brzmienie gitary.
Strunociąg gitary elektrycznej umożliwia regulację wysokości i menzury dla każdej struny. Niekiedy zawiera także mikrostroiki umożliwiające dostrajanie strun. Często strunociąg wyposażony jest również w dźwignię umożliwiającą płynną zmianę naciągu wszystkich strun jednocześnie ( mechaniczny wibrator ). Gitary elektryczne posiadają więcej progów. Guzikami oznaczone są progi : 3, 5, 7, 9, 15, 17, 19 i 21. W szyjkę gitary wmontowany jest. pręt, którego naciągnięcie regulowane jest śrubą wyprowadzoną z jednej strony na zewnątrz. Umożliwia to zrównoważenie siły naciągu strun różnego rodzaju. Ponadto mają węższy i zaokrąglony gryf i są bardzo miękkie, co znacznie ułatwia grę.
Istnieją także hawajskie gitary elektryczne.

Gitara basowa w stroju EADG

Gitara basowa - Pierwotnie była to gitara sześciostrunowa, rozszerzona o kilka ( od 3 do 9) strun przebiegających nad osobną szyjką umieszczoną powyżej normalnej. Obecnie jako gitarę basową rozumiemy gitarę elektryczną o czterech strunach. Struny te, dają dźwięki odpowiadające czterem najgrubszym ctrunom gitary sześciostrunowej, ale o oktawę niższe.

Budowa gitary

Budowę gitary omówię na przykładzie gitary klasycznej ( rys. powyżej ). Różnice w budowie innych gitar podane są w rozdziale 2.3 .
Dół i boki pudła rezonansowego wykonane są najczęściej z drewna klonowego lub palisandrowego. Im wyższe są boki gitary, tym jej dźwięk jest ciemniejszy (głębszy). Górną płytę ( wykonaną z jodły lub świerku ) ozdabiają zwykle inkrustacje, na tanich instrumentach zastępowane wzorami malowanymi/Struny zaczepione są w strunniku (strunociągu) naklejonym na płycie. Strunniki zamocowane za brzegiem płyty (jak w mandolinie) spotyka się rzadziej, ale są one wytrzymalsze. Element strunnika, na którym opierają się struny nazywany jest podstawkiem lub mostkiem. Długość struny od podstawka do siodełka (czyli tzw. menzura) wynosi od 63 do 66 cm. Długość menzury ma wpływ na brzmienie instrumentu.
Przy niektórych gitarach występuje poniżej otworu rezonansowego czarny plastik w kształcie kropli. Jest to golepador. W miejscu tym można uderzać w pudło palcem ( tzw. golpe ).
Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka. Wierzchnia część szyjki - płaska i pokryta progami - nazywana jest gryfem, chwytnią lub podstrunnicą. Progi, to metalowe sztabki. Jest ich 19 . Progi V, VII i XII (czasem także III i VII) oznaczone są tzw. guzikami, występującymi na środku gryfu lub z boku szyjki. Dźwięk struny naciśniętej przy dowolnym progu jest wyższy niż dźwięk struny nie skróconej (pustej). Naciśnięcie struny o jeden próg wyżej, daje dźwięk wyższy o jeden półton .
Szyjka zakończona jest główką w której umieszczone są strojniki (zwane też kluczykami, śrubkami lub maszynkami) umożliwiające odpowiednie naciąganie każdej struny.
Najpowszechniejsze są gitary sześciostrunowe ( tzw. sześciostrunki ) . Ich strój ( czyli dźwięki kolejnych strun zaczynając od najgrubszej ) jest następujący : E, A, d, g, h, el ( rzadziej spotykany strój rosyjski brzmi : G, c, d, g, h, dl ). Nazwy strun zawierają nazwę dźwięku ( litera ) i numer struny ( cyfra ). Zaczynając od najcieńszej, mamy struny : "El", "H2", "G3", "D4", "A5", "E6". Pierwsze trzy struny nazywamy wiolinowymi, a pozostałe trzy (grubsze), basowymi. Struny mogą być nylonowe - wówczas trzy grubsze są owijane cienkim drucikiem ( oplatane ) ; lub metalowe -cztery grubsze są owijane. Istnieją także gitary siedmiostrunowe (rosyjskie) o stroju : D, G, H, d, g, h, dl oraz dwunastostrunowe, o podwójnych strunach sześciostrunki ( przy czterech grubszych najczęściej z różnicą oktawy ), czyli stroju : E1,E, A1,A, D,d, G,g, h,h, el,el.

Historia gitary

Stworzenie gitary :)

Instrumenty szarpane o skracanych strunach przeniknęły do Europy z dwóch środowisk pozaeuropejskich:
- ze środowiska perskiego dotarty za pośrednictwem Arabów instrumenty o kształcie zbliżonym do połowy gruszki;
- ze starożytnej Grecji przyjęły się instrumenty pochodzenia egipskiego, posiadające dwa ramiona połączone jarzmem, budowane pierwotnie ze skorupy żółwia i rogów antylopy.
Z pierwszego typu instrumentu powstała około XIII wieku europejska lutnia. Posiadała ona strunnik naklejony na wierzchnią płytę i mocno odgiętą ku tyłowi główkę. Struny szarpano piórkiem bądź palcami. Przez długie wieki posługiwali się lutnią wędrowni śpiewający rycerze. Od lutni wywodzi się ukraińska domra, rosyjska bałałajka, a także mandolina -ludowy instrument Półwyspu Pirenejskiego i Apenińskiego. Do drugiej grupy nalażała między innymi starogrecka kitara i lira.
W średniowieczu, zamiast dwu symetrycznych ramion, zastosowano w kiatrze szyjkę umożliwiającą przyciskanie strun ( jak w lutni ) , pozostawiając jednak płaski kształt pudła. Powstała w ten sposób cytara.
Gitara, odróżniająca się od cytary bocznymi wcięciami pudła, pojawiła się w Hiszpanii w XIII wieku. W późnym średniowieczu rozpowszechniła się po całej Europie. Występowały także gitary o dwóch główkach zwane arcygitarami. Gitarę klasyczną o obecnym kształcie skonstruował Antonio Torres w połowie XIX wieku.

Takty oraz tempo

Przykładowy zapis nut na 5 lini

Każdy utwór muzyczny podzielony jest na takty oddzielone kreskami taktowymi. Koniec utworu oznaczamy znakiem || . Czasem na początku utworu występuje takt niepełny ( jedna, dwie nuty ). Nazywamy je przedtaktem lub odbitką.

Rytm utworu określony jest przez metrum. Mówi ono ile danych jednostek długości tworzy jeden takt.
W takcie występują części mocne i słabe. W takcie całym, części mocne to pierwsza i trzecia ćwierćnuta.

1 2 3 4 , druga z nich zostanie mimowolnie zaakcentowana. Zjawisko polegające na akcentowaniu części słabych taktu nazywa się synkopą. Kropka postawiona za nutą lub pauzą  zwiększa czas jej trwania o połowę. Kilka nut o tej samej wysokości, połączonych łukiem, gramy jak jedną nutę, o czasie trwania połącznych nut.

Jeżeli nad lub pod nutą ( pauzą ) znajduje się znaczek fermata - to nuta ( pauza ) powinna trwać dłużej niż wynika z zapisu, o wartość zależną od naszej inwencji. Trzy powiązane ze sobą nuty (oznaczone cyfrą 3 ) nazywamy triolą. Triola z ósemek trwa tyle co ćwierćnuta. Rzadziej spotyka się kwintole lub sekstole.'

Napis na końcu utworu "d. c. al fine" ( da capo al fine ) - należy zacząć jeszcze raz od początku i grać do miejsca oznaczonego napisem "Fine".

Przy utworach, podane jest też zazwyczaj tempo. Określa ono jak szybko wykonywać utwór . Klasyczne (włoskojęzyczne) oznaczenia tempa są następujące :

• largo - szeroko
• adagio - poważnie
• lento - powoli
• andante - wolno
• andantino - szybciej niż andante
• moderato - umiarkowanie
• allegro - wesoło
• allegretto - wolniej niż allegro
• presto - szybko
• vivo - żywo
• vivace - bardzo żywo

Stosuje się również polskojęzyczne oznaczenia tempa.
Dla większej precyzji, niekiedy podaje się czas trwania utworu lub ilość ćwierćnut zagranych w ciągu minuty. Przykładowo tempo d = 120 oznacza, że przez jedną minutę należy zagrać 120 ćwirećnut ( dla metrum 4/4 będzie to 30 taktów, dla 3/4 - 40).

Dla utrzymania równego tempa podczas gry używa się metronomu ( mechanicznego lub elektronicznego ), który wystukuje początki taktów z określoną szybkością.

Tabulatura

Tabulatura - jest sposobem zapisu dźwięków dotyczącym wyłącznie gitary. Sześć linii odpowiada sześciu strunom gitary : linia najwyższa strunie "El", najniższa - "E6". Liczby zapisane na strunach oznaczają na którym progu należy nacisnąć daną strunę, "c" lub "o" oznacza, że należy uderzyć strunę nie skróconą ( pustą ). Należy pamiętać, że na gitarze ten sam dźwięk można wydobyć w różnych miejscach. Przykładowo gamę C-dur można zapisać i zagrać na kilka sposobów :


Zaletą tabulatury jest to, że nie trzeba szukać, w którym miejscu na gryfie znajduje się dany dźwięk. Wadą natomiast, że nie można dokładnie określić długości trwania dźwięków. Często tabulaturę uzupełnia się zapisem nutowym lub pod spodem podaje się wartości rytmiczne dźwięków ( pierwsza z gam jest grana ćwierćnutami, druga i trzecia ósemkami).

Przy nutach (tabulaturze) spotyka się również informacje, którym palcem przycisnąć lub uderzyć strunę. Ułatwia to grę, zwłaszcza początkującym.

W muzyce hiszpańskiej (flamenco), do oznaczenia palców prawej ręki używa się pierwszych liter ich nazw łacińskich : a - serdeczny (anularius), m - środkowy (medius), i - wskazujący (index), p - kciuk (pollex).

Jak zapisać dzwięki

Nuty - są najlepszym ze zanych sposobem zapisu melodii. Określają one czas trwania dźwięku, a zapisane na pięciolinii opisują jego wysokość. Nuty zapisujemy na pięciu liniach ( licząc od dołu ) i w czterech polach między liniami ( licząc od dołu ). Jeżeli dźwięk nie mieści się w pięciolinii używamy linii dodanych dolnych lub górnych.
O tym, jaki dźwięk jest na danej linii, decyduje klucz, umieszczony na początku pięciolinii. Najpopularniejszy jest klucz wiolinowy, zwany też kluczem "g" ( początek rysowania - (q - przypomina literę "G" ). Rysowanie tego klucza zaczynamy od drugiej linii - na której dźwięk nazwano więc g . Na kolejnych, wyższych i niższych miejscach, rozmieszczone są dźwięki gamy C-dur .


Dźwięki wyższe o półton (z końcówką "-is") oznacza się krzyżykiem (#) postawionym przed nutą ; dźwięki niższe ( "-es"), - bemolem ( b ). Znak taki obowiązuje dla danej linii, lub pola, do końca taktu, albo do wystąpienia znaku kasownika (    ).
Znaki ( # , b ) napisane przy kluczu obowiązują we wszystkich oktawach i w całym utworze. Po ilości znaków przy kluczu można rozpoznać tonację utworu ( patrz rozdz 1.2 ). Na przykład, gamę D-dur zapisuje się następująco :

Aby dźwięki gitary mieściły się w granicach klucza wiolinowego, zapisuje się je o oktawę wyżej niż ich faktyczne brzmienie. Gitara transponuje zatem o oktawę, czyli osiem stopni gamy, w dół. Zaznacza się to pisząc pod kluczem cyfrę 8 . Dźwięki strun gitary notujemy więc następująco:

Rzadziej spotyka się klucz basowy, zwany też "f. Na czwartej linii ( między kropkami) znajduje się dźwięk F . Używamy go między innymi dla gitary basowej, która także transponuje o oktawę w dół. Dźwięki jej strun zapisujemy więc tak:

Gamy

W utworach muzycznych używamy z reguły dźwięków z pewnej grupy zwanej gamą. Gamę tą nazywamy tonacją utworu. Znając tonację utworu można określić jakie dźwięki mogą w nim występować.
W muzyce europejskiej do XVI wieku w utworach muzycznych obowiązują prawa harmonii polegające na stosowaniu gamy durowej i trzech gam molowych. Gamy mogą zaczynać się od dowolnego dźwięku przyjmując jego nazwę. Obejmują one dźwięki we wszystkich oktawach. W jednej oktawie jest to siedem dźwięków zwanych stopniami gamy.
W gamie durowej ( majorowej , wesołej ), dźwięki są najczęściej oddalone o cały ton, tylko między trzecim i czwartym oraz siódmym i ósmym stopniem występują półtony. Półtony pomiędzy dźwiękami oznaczyłem znakiem: Podstawową gamą durową jest gama C-dur. W jej skład wchodzą dźwięki:
c d ej g a h_c ( nazywane także: do, re, mi, fa, sol, la, si, do ).
Spróbuj odszukać jakie dźwięki wchodzą w skład np. gamy G-dur, F-dur, czy Des-dur. Dla przykładu gama D-dur, to dźwięki: d e fis_g a h cisd.
Gama molowa ( minorowa , smutna ) ma jeden półton między drugim i trzecim dźwiękiem. Położenie drugiego jest różne w zależności od rodzaju gamy. Istnieją trzy rodzaje gam molowych. Przedstawię je, używając podstawowej tonacji molowej, a-moll:
- naturalna :
a h_c d ej g a
- harmoniczna ( podwyższamy siódy stopień):
a h_c d ej gis_a
- melodyczna (przy graniu w górę podwyższamy szósty i siódmy stopień):
a h_c d e fis gis_a
( w dół obniżamy je z powrotem - tak jak naturalna ):
a g f_e d cji a
Jak widać, gamy C-dur i a-mol ( naturalna ) składają się z tych samych dźwięków.
Dla każdej gamy durowej istnieje gama molowa, zbudowana z tych samych dźwięków. Gama ta rozpoczyna się od szóstego dźwięku gamy durowej. Na przykład dla G-dur - e-moll:
G-dur   : g a h_c d e fis_g e-moll : e fis_g a h_c d e
dla A-dur - fis-moll:
A-dur     : a h cis_d e fis gis_a fis-moll : fis gis_a h cis_d e fis
Analogicznie jeżeli mamy daną gamę molową, pokrewną jej gamę durową budujemy od trzeciego stopnia. Przykładowo dla d-moll jest to F-dur:
d-moll : d ej g aj c d F-dur   : f g a_b c d e_f
Znając więc dźwięki utworu można określić jego tonację ( z rozdz. 4.7 dowiesz się, że ułatwia to dopasowanie akompaniamentu do utworu ).
Tonację można też rozpoznać po dźwięku rozpoczynjącym lub kończącym utwór. Jest to najczęściej pierwszy dźwięk danej gamy, zwany też toniką. Dotyczy to także fragmentów utworu nazwanych tematami, motywami lub frazami.
Występujące po sobie : pierwszy, trzeci i piąty dźwięk gamy (durowej lub molowej) nazywamy pasażem. Przykładowe pasaże :
C-dur : c, e, g a-moll : a, c, e F-dur : f, a, c f-moll   : f, as, c
Gamę, w której wszystkie dźwięki oddalone są od siebie o półton (dwanaście dźwięków w jednej oktawie) nazywamy chromatyczną, lub schromatyzowaną.
Dźwięki nie należące do gamy C-dur/a-moll, posiadają dwie nazwy. Jedną grupę nazw otrzymujemy jeżeli dźwięki obniżymy o pół tonu. Do nazw obniżanych dźwięków dodaje się końcówkę "-es". Na przykład, dźwięk niższy o pół tonu od d, to des. Wyjątkowo, obniżone o półton h nazywa się b. Drugą grupę nazw otrzymujemy podwyższając dźwięki o półton. Nazwy te mają końcówki "-is". Na przykład od c pochodzi cis, od d - dis.
W jednej tonacji nie mogą występować dźwięki podwyższone i obniżone jednocześnie. Po ilości dźwięków obniżonych lub podwyższonych można określić tonację utworu.
Dźwięki podwyższone występują w następujących gamach :
Gama : Podwyższone dźwięki:
G-dur, e-moll Jis
D-dur, h-moll -fis, cis
A-dur, fis-moll -fis, cis, gis
E-dur, cis-moll -fis, cis, gis, dis
H-dur, gis-moll -fis, cis, gis, dis, ais
Fis-dur, dis-moll - fis, cis, gis, dis, ais, eis